Հայաստանը ցեղասպանության կանխարգելման պայքարի առաջատար է. Լեմկինի ինստիտուտի տնօրեն

Մոտ 20 երկրից գիտությունների դոկտորներ, պրոֆեսորներ, փորձագետներ, հայագետներ, բուհերի, հետազոտական կենտրոնների և գերատեսչությունների գիտնականներ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայում մասնակցել են եռօրյա գիտաժողովին: 

Միջազգային գիտաժողովի նպատակն է քննարկել Հայաստանի առնչությունները հարևան պետությունների և ժողովուրդների հետ, Հայոց պետականության խաղացած դերը տարածաշրջանում։ «Հայաստանը՝ որպես քաղաքակրթական խաչմերուկ․ պատմամշակութային առնչություններ» խորագրով գիտաժողովին ելույթ է ունեցել նաև Ցեղասպանությունների կանխարգելման Լեմկինի ինստիտուտի գործադիր տնօրեն Էլիզա ֆոն Յոդեն Ֆորջին: Նա անդրադարձել է ցեղասպանությունների կանխարգելմանը և այդ հարցում Հայաստանի դերին:

Ստորև ներկայացնում ենք ֆոն Յոդեն Ֆորջիի ելույթը:  

«Շնորհակալություն կազմակերպիչներին, որ հրավիրել են ինձ այսօր ելույթ ունենալ, և այն ջանքերի համար, որ գործադրել եք: Գիտեմ, որ դժվարություններ կան: Ողջունում եմ Հայաստանին՝ որպես ցեղասպանության կանխարգելման ջանքերի առաջատար: Ես կխոսեմ որպես Լեմկինի ինստիտուտի  գործադիր տնօրեն, այլ ոչ թե որպես պատմաբան: Չնայած՝ այն, ինչ անում է մեր կազմակերպությունը, հիմնավորված է պատմությամբ և պատմագիտական ուսումնասիրությունների վրա:

Ես իմ կոչումների միջև տարբերակումն անում եմ, որովհետև օգտագործելու եմ անցյալը, որպեսզի հիմնավոր և ապացուցված հայտարարություն անեմ Հայաստանի մասին՝ որպես 21-րդ դարում պայքարի առաջատար:

Գիտակցում եմ, որ այսօր խոսում եմ Հայաստանի և հայերի համար շատ դժվար ժամանակաշրջանում՝ աշխարհաքաղաքական և գոյաբանական իմաստով: Դժվար է Հայաստանի մասին խոսել՝ որպես ցեղասպանության կանխարգելման առաջատար, երբ երկիրն ընդամենը 6 ամիս առաջ է վերապրել այն, ինչ շատերն անվանում են Երկրորդ Հայոց ցեղասպանություն Արցախում կամ Լեռնային Ղարաբաղում:

Լեմկինի ինստիտուտն Արցախում ցեղասպանությունը համարում է պատմության ամենազանգվածային և «արդյունավետ» դեպքերից մեկը, երբ Ադրբեջանը հաշված օրերի ընթացքում իր նախնիների հողից վերացրեց Արցախի ամբողջ հայ համայնքը: 4000 տարվա բնիկ քաղաքակրթությունը ջնջվեց: Լեմկինի ինստիտուտը խորապես ափսոսում է այս համաշխարհային սխալի կապակցությամբ: Մենք հանձնառու ենք՝ պայքարելու արդարության համար:

Փաստացի, գոյաբանական խնդիրներ կան, որոնց այսօր առնչվում են Հայաստանը և ամբողջ աշխարհի հայկական սփյուռքը, ներառյալ՝ Արևելյան Երուսաղեմի համայնքը, ինչպես նաև այն համայնքները, որոնք ավելի ու ավելի հաճախ են հայտնվում «Գորշ գայլեր» ահաբեկչական կազմակերպության թիրախում: Այս գոյաբանական խնդիրները պետք է դասեր լինեն համաշխարհային հանրության համար՝ ցեղասպանության կանխարգելման երկարաժամկետ պայքարի համատեքստում: Օրինակ՝ եթե Արևմտյան աշխարհը հետևողական լիներ 1915-1923 թթ. հայերի ցեղասպանությունից հետո և շարունակեր Թուրքիայից պատասխանատվություն պահանջել, Հայաստանը չէր հայտնվի այն իրավիճակում, ինչ այսօր է: Եթե Արևմուտքը և Ռուսաստանն Ադրբեջանում տասնամյակներ շարունակվող հայատյացության ցեղասպանական դրսևորման վրա ուշադրություն հրավիրեին,  Հայաստանը չէր հայտնվի այն իրավիճակում, ինչ այսօր է:

Բացի նրանից, որ Հայաստանը կանխարգելման առումով դասագրքային օրինակ է, ես նաև համոզված եմ, որ երկիրն ունի քաղաքակրթական ներուժ, ինչպես նաև դեռևս ամբողջությամբ չօգտագործված զորություն՝ ազդելու տարածաշրջանային երկրների և նրանց բնիկ ու հնագույն ժողովուրդների հանդեպ աշխարհի վերաբերմունքի վրա:

Նախ մի քանի խոսքով ներկայացնեմ, թե ինչ է նշանակում ցեղասպանության կանխարգելումն այսօր: Մենք ապրում ենք մի ժամանակում, երբ ցեղասպանության կանխարգելման ուղղությամբ մեծ քայլեր են արվել: Սակայն ինքնին այդ նախաձեռնությունը, ըստ էության, ամբողջությամբ տապալվել է: Դա հասկանալու համար միայն պետք է նայել Արցախին, Գազային, Դարֆուրին, Մյանմային և Եթովպիային, ինչպես նաև Ուկրաինային և Չինաստանի Սինծյան նահանգին՝ այդ ձախողումն ընկալելու համար:

Անցած աշնանը մենք տեսանք, թե ինչպես ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ը անամոթաբար հանցակից եղան երկու ցեղասպանություններին՝ մեկը՝ Արցախում, մյուսը՝ Գազայում՝ աշխարհաքաղաքական մտավախությունների պատճառով: Միաժամանակ, այդ մեղսակցությունը նոր չէ: Ես նոր եմ վերադարձել Բանգլադեշից՝ իրենց ցեղասպանության օրվա կապակցությամբ ունեցած ելույթիցս հետո: Այն հիշատակում է 1971 թ. Պակիստանի իրականացրած ցեղասպանությունը, որն իրագործվել է ԱՄՆ ամբողջական սատարմամբ և մեղսակցությամբ:

Չնայած՝ այդ մեղսակցությունը նոր չէ, այդ ամենի ակներևությունն ու ակնբախությունը նոր երևույթ են: Այսօր այստեղ եմ՝ Ցեղասպանության կանխարգելման կոնվենցիայի, ինչպես նաև ցեղասպանության ձևակերպման և ճանաչման գործընթացների հանդեպ համաշխարհային հուսալքության օրերին: Մենք հիշում ենք ցեղասպանության կանխարգելման արձանագրությունները, մեխանիզմները և գործիքակազմը, սակայն դրանք հիմա չեն կիրառվում՝ չնայած 21-րդ դարի անգութ իրողություններին:

Չնայած ցեղասպանության կանխարգելման ձախողմանը, հատկապես անցած մեկ տարվա ընթացքում, կանխարգելման գործընթացում կա իրական առաջընթաց: Այսօր ստեղծվել են ինստիտուտներ, կան գիտելիք, հմտություններ, արձանագրություններ և գործիքներ, որոնք նախկինում երբևէ չենք ունեցել: Մենք պարզապես չենք կիրառում այդ ամենը: Ստեղծվել են նախադեպային օրենքներ, հատուկ իրավական տրիբունալներ, հիմնվել է Միջազգային քրեական դատարանը, ցեղասպանության կանխարգելման՝ ՄԱԿ-ի 5-կետանոց գործողությունների պլանը, պաշտպանելու պատասխանատվության դոկտրինը: Այդ ամենը, չնայած քիչ, սակայն օգնել են ցեղասպանության կանխարգելման կայացմանը՝ որպես նախկինում գոյություն չունեցած օրակարգ: 

ՄԱԿ-ի վաղ նախազգուշացման համակարգում Ցեղասպանության կանխարգելման և պաշտպանության պատասխանատվության հարցերով հատուկ խորհրդականների պաշտոնների հիմնումը, ակադեմիական ծրագրերը, թանգարանները, մասնագիտացված կրթաթոշակները, մասնագիտական վերապատրաստումները, որոնք ուղղված են ցեղասպանության կանխարգելմանը: Բոլոր այդ քայլերը նպաստել են այդ հանցանքի մասին ավելի շատ իրազեկված աշխարհի կայացմանը: Ինչպես նաև աճող տեմպով միավորել ցեղասպանության կանխարգելման նպատակի շուրջ:

2014 թ. ՄԱԿ-ի հատուկ խորհրդականի հիմնած բռնության հանցանքների վերլուծության շրջանակի շնորհիվ, որոշակի հստակություն մտցվեց մեր ընդհանուր տերմինաբանության մեջ: Պատմության մեջ առաջին անգամ երրորդ երկիրը՝ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը, Արդարադատության միջազգային դատարան է ներկայացրել ցեղասպանության մեղադրանքով գործ՝ ընդդեմ ցեղասպանական պետություն Իսրայելի, երբ  ցեղասպանությունը դեռ շարունակվում է: Դա մեծ քայլ է դեպի առաջ:

Թերևս առաջընթացի լավագույն օրինակներից է նաև միջազգային քաղաքացիական հասարակության և շահերի պաշտպանության կազմակերպությունների արձագանքը Գազայում Իսրայելի իրականացրած ցեղասպանությանը: Այսօր մարդիկ ամբողջ աշխարհում ավելի իրազեկ են ցեղասպանության մասին և ավելի լավ են կարողանում այն ճանաչել, քան նախկին տասնամյակների ընթացքում էր: Նրանք սոցիալական ցանցերի, միգրացիայի և միջազգային ճամփորդությունների շնորհիվ ավելի ներգրավված են այդ խնդիրների մասին իրազեկության մեջ: Իմ զգացողությունն այն է, որ ստեղծվում է համաշխարհային կոնսենսուս՝ ցեղասպանության վերաբերյալ, և այն ունի առավել մեծ ներուժ, քանի նախկինում, որպեսզի դառնա համակարգված և կայուն համաշխարհային բարոյական ուժ:  Սակայն մենք պետք է աջակցենք նրան և փայփայենք»:

Այս թեմայով Կոչ ենք անում հարգել «Կովերի պարտեզում» հայերի իրավունքները․ Լեմկինի ինստիտուտ Ցեղասպանության վտանգը տարածվել է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա. Լեմկինի ինստիտուտն ամենաբարձր նախազգուշացումն է հայտարարել Լեմկինի ինստիտուտը կոչ է անում աշխարհին ճնշել Ալիևին՝ Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարներին ազատ արձակելու պահանջով «Եկեղեցին՝ որպես ինստիտուտ, իրապես համահայկական կառույց, ունի բոլոր ռեսուրսները դառնալու դիմադրության հիմնական օջախներից մեկը». «Փաստ» Թող վշտի ու հյուծման տարիները դառնան հեռավոր հիշողություն․ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ Լեմկինի ինստիտուտը ԱՄՆ-ին կոչ Է արել հայերին պաշտպանել Երուսաղեմում Արցախում տեղի ունեցածը ցեղասպանություն է․ Լեմկինի ինստիտուտի տնօրեն (տեսանյութ) Լեմկինի ինստիտուտը դատապարտել է Վագիֆ Խաչատրյանի դատավճիռը Վիտալի Մանսկու գրառումից հետո ԵԹԿՊԻ-ն չեղարկել է «Արտդոկֆեստ» փառատոնը Լեմկինի ինստիտուտը կոչ է անում ՄԱԿ-ին պատշաճ առաքելություն ուղարկել Արցախ